Naarmate generatieve AI wordt geïntegreerd in het dagelijks leven—van contentcreatie tot besluitvormingsondersteuning—zijn regelgevende en governancekaders essentieel geworden om het veilige, eerlijke en transparante gebruik ervan te waarborgen. Zonder toezicht lopen AI-systemen het risico schade te vergroten, verantwoordelijkheid te ontlopen en het publieke vertrouwen te ondermijnen. Dit hoofdstuk behandelt wereldwijde inspanningen om generatieve AI te reguleren en normen vast te stellen voor verantwoord gebruik.

Overheidsregulering

Overheden wereldwijd erkennen dat de transformerende kracht van generatieve AI aanzienlijke risico’s met zich meebrengt—variërend van desinformatie en deepfakes tot arbeidsverdringing en juridische onduidelijkheid. Hierdoor zijn verschillende regelgevende benaderingen ontstaan.

Europese Unie – EU AI Act

De EU AI Act is het eerste uitgebreide wetgevingskader voor AI ter wereld. Het classificeert AI-systemen op basis van risiconiveau, variërend van minimaal tot onaanvaardbaar, en plaatst generatieve modellen zoals GPT en Stable Diffusion in de categorie “hoog risico”.

Belangrijkste verplichtingen zijn:

• Transparantievereisten: ontwikkelaars moeten duidelijk aangeven dat content door AI is gegenereerd (bijvoorbeeld via watermerken of metadata).
• Documentatie en risicobeheer: ontwikkelaars moeten technische documentatie aanleveren waarin trainingsdata, potentiële risico’s en mitigerende strategieën worden beschreven.
• Beperkingen op gebruik: bepaalde toepassingen, zoals realtime biometrische surveillance, zijn volledig verboden of streng gereguleerd.

GDPR-verbinding: Gegevensbescherming en privacy

De General Data Protection Regulation (GDPR) is een hoeksteen van het digitale beleid van de EU en sluit nauw aan bij de AI Act. Terwijl de AI Act bepaalt hoe AI-systemen worden ontworpen en ingezet, reguleert de GDPR de omgang met persoonsgegevens die worden gebruikt bij training en werking. Samen vormen ze een dubbel compliancekader voor AI-ontwikkelaars.

Belangrijkste overlappen en principes zijn:

• Rechtmatigheid, eerlijkheid en transparantie: Elke verwerking van persoonsgegevens voor AI-training moet een duidelijke wettelijke basis hebben en transparant aan gebruikers worden gecommuniceerd.
• Dataminimalisatie en doellimiet: Alleen strikt noodzakelijke gegevens voor de werking van de AI mogen worden gebruikt; het hergebruiken van persoonsgegevens voor niet-gerelateerde modeltraining is beperkt.
• Rechten van betrokkenen: Individuen behouden het recht op inzage, rectificatie of verwijdering van persoonsgegevens die in AI-systemen worden gebruikt, en het recht om bezwaar te maken tegen geautomatiseerde besluitvorming (het "recht op uitleg").
• Verantwoordelijkheid en beveiliging: Ontwikkelaars moeten passende waarborgen implementeren, zoals anonimisering, pseudonimisering en data protection impact assessments (DPIA’s) om privacyrisico’s te beperken.

Samen vormen de EU AI Act en GDPR de twee-pijlerbenadering van de Europese Unie: AI-innovatie waarborgen met behoud van mensenrechten, privacy en vertrouwen.

Verenigde Staten – Sectorspecifieke en deelstaatinitiatieven

De VS heeft nog geen uniforme federale AI-wet aangenomen. Wel zijn er verschillende deelstaatwetten en federale uitvoeringsmaatregelen geïntroduceerd:

• California’s AB 730 verbiedt het gebruik van deepfakes in politieke advertenties tijdens verkiezingsperiodes;
• Executive Order on AI (2023) verzoekt federale agentschappen om veiligheidsnormen te ontwikkelen, ondersteuning te bieden voor watermarking en onderzoek naar AI-risicobeperking te financieren.

China – Verplichte openbaarmaking en inhoudscontrole

China heeft strikte regels ingevoerd die vereisen:

• Echtheidsverificatie met echte naam voor gebruikers die interageren met door AI gegenereerde inhoud;
• Watermerken op synthetische media en menselijke moderatie van inhoud met politiek gevoelige onderwerpen;
• Algoritmeregistratie: ontwikkelaars moeten elk publiekelijk ingezet model registreren en de intentie en mogelijkheden ervan bekendmaken.

Andere landen

• Canada: heeft de Artificial Intelligence and Data Act (AIDA) voorgesteld om AI-systemen met grote impact te reguleren;
• Verenigd Koninkrijk: de overheid ondersteunt een "pro-innovatie" regelgevingsaanpak met vrijwillige richtlijnen, maar nog geen strikte wetgeving;
• Brazilië en India: debatteren over kaders die consumentenbescherming combineren met stimulansen voor innovatie.

Vrijwillige kaders en initiatieven uit de sector

Terwijl regelgeving achterloopt op technologische vooruitgang, hebben marktpartijen en internationale organisaties het voortouw genomen bij het vaststellen van ethische normen en best practices.

Internationale normen en ethische richtlijnen

• OECD AI-principes: aangenomen door meer dan 40 landen, deze principes bevorderen AI die inclusief, transparant en verantwoordelijk is;
• UNESCO’s AI-ethisch kader: stimuleert bestuur op basis van mensenrechten, waaronder milieuduurzaamheid en culturele diversiteit;
• IEEE’s Ethically Aligned Design: biedt een technische leidraad voor de ontwikkeling van AI die privacy, eerlijkheid en autonomie respecteert.

Door de industrie geleide consortia

Bedrijven erkennen steeds vaker de noodzaak van zelfregulering om het publieke vertrouwen te behouden en strengere overheidsmaatregelen te voorkomen.

• Partnership on AI: opgericht door OpenAI, Google, Microsoft en anderen, ondersteunt onderzoek naar eerlijkheid, uitlegbaarheid en maatschappelijke impact;

• Frontier Model Forum: een samenwerking tussen OpenAI, Anthropic, Google DeepMind en Cohere om het volgende te bevorderen:

  • Verantwoord opschalen van modellen;
  • Externe veiligheidsaudits;
  • Best practices voor implementaties met hoge risico’s;
  • Delen van technische en veiligheidsdocumentatie.

• MLCommons en BigScience: open-source onderzoekscommunities die werken aan transparantiebenchmarks en open modelevaluaties.

Toekomstperspectief: Wat komt er aan?

Het bestuur van generatieve AI bevindt zich nog in een beginfase, en verschillende belangrijke trends bepalen de toekomst:

• Modeltransparantie: beleid zal waarschijnlijk vereisen dat ontwikkelaars bekendmaken hoe AI-gegenereerde inhoud wordt gecreëerd en of gebruikers met een AI-systeem interageren;
• Labeling van synthetische inhoud: watermerken en onzichtbare handtekeningen kunnen verplicht worden voor door AI gegenereerde afbeeldingen, video's en tekst;
• Audits en risicobeoordelingen: onafhankelijke audits van generatieve modellen worden essentieel, vooral voor grensverleggende modellen met opkomende capaciteiten;
• Wereldwijde coördinatie: naarmate modellen krachtiger worden, groeit het besef dat wereldwijde overeenkomsten—vergelijkbaar met klimaat- of nucleaire akkoorden—mogelijk noodzakelijk zijn;
• Modelregisters: landen kunnen vereisen dat ontwikkelaars grootschalige AI-modellen registreren, samen met veiligheidsbeoordelingen en beoogde gebruikstoepassingen.